فرش سجاده مسجد جامع عتیق شیراز

07 فروردین 1397

فرش سجاده مسجد جامع عتیق شیراز در این قسمت از مقالات فرش سجاده ای مناجات در مورد فرش سجاده ای مسجد جامع عتیق شیراز مطلبی ارایه می دهیم . در پست های قبلی در مورد بزرگترین مسجد در آلمان، بزرگترین فرش مسجد دستباف ایرانی در بزرگترین مسجد امارات مطالبی ارایه دادیم . با ما همراه باشید …

فرش سجاده مسجد جامع عتیق شیراز

فرش سجاده مسجد جامع عتیق شیراز

در این قسمت از مقالاتفرش سجاده ای مناجات  در مورد فرش سجاده ای مسجد جامع عتیق شیراز مطلبی ارایه می دهیم .
در پست های قبلی در مورد
صادرات فرش سجاده کاشان و ورود به بازارهای جهانی ، تولید زیباترین فرش و فرش سجاده ماشینی در ایران  مطالبی ارایه دادیم . با ما همراه باشید …

شیراز سومین حرم اهل بیت(ع) و مهد تمدن ایرانی ـ اسلامی دارای جاذبه‌های گردشگری و زیارتی فراوانی است که هر کدام از آن‌ها بیانگر فراز و نشیب‌های بخشی از تاریخ این سرزمین است.

یکی از بناهای تاریخی این شهر، مسجد جامع عتیق یا مسجد جمعه یا مسجد آدینه، از کهن‌ترین مساجد قدیمی شیراز است که در شرق حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) قرار دارد و از داخل صحن آستان مقدس از طریق بازار نوساز، راهی به آن وجود دارد.

این مسجد در دوره بیست ساله سلطنت عمرولیث صفاری در سال ۲۸۱ هجری قمری ساخته شده است. در گذر هزار ساله، این مسجد چندین بار از جمله در سال ۹۷۳ هجری قمری در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی، سال ۱۰۲۶ هجری قمری و ۱۰۲۷ هجری قمری در زمان حکومت شاه عباس کبیر، سال ۱۰۹۲ هجری قمری در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به‌همت مردم نیکوکار و شهید عبدالحسین دستغیب و با همکاری اداره باستان‌شناسی فارس بازسازی شده است.

این مسجد دارای دو ایوان است و ساختمان آن اولین هسته تاریخی شهر شیراز است و مشتمل بر بنایی مرتفع است که دارای چندین حجره و شبستان است و برخی قسمت‌های آن دو طبقه است. مسجد دارای ۶ درب ورودی و خروجی است.

درب آهن زنگی این مسجد و همچنین نمای بیرون آن حکایت از وضعیت درونی آن دارد.وارد راهروی مسجد که می شویدتمام دیوارهای آن کنده‌کاری و یا فرو ریخته و در برخی از قسمت‌ها آجرهای این نما مشخص شده است. وجود دست‌نوشته‌های یادگاری‌های متعدد به وسیله خودکار، قلم و خراش دیوار از سالیان قبل تاکنون در نقاط مختلف این راهرو و سایر ورودی‌های مسجد بسیار به چشم می‌خورددر این راهرو ۳ کتیبه سنگی با خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب اول صفوی مشاهده می‌شود که حاوی اشعار عربی و قوانین مسجد در زمان بازسازی آن در دوران اولیه است.

در محوطه روبروی این راهرو قسمتی از دیوار برداشته شده و به جای آن یک تخته چوب گذاشته شده است.این قسمت از راهرو جهت انجام تعمیرات شبستان پشت دیوار تخریب شده و بعد از آن به جای دیوارکشی این تخته قرار گرفته است.

بعد از راهرو در ضلع شرقی این مسجد شبستانی مخروبه قرار دارد که کاملا غیر قابل استفاده است. کف آن از شن و ماسه پر شده و دیوارهای آن تخریب شده است. این شبستان زمانی محل اقامه نماز بوده و سپس در سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ خورشیدی تبدیل به کانون فرهنگی مسجد و کتابخانه شد اما از آن سال به بعد دیگر غیرقابل استفاده شد.

در ضلع شرقی، یک ایوان و دو رواق سه دهنه به چشم می‌خورد و در یکی از این رواق‌ها درب دیگری مشاهده می‌شود که باز هم به کوچه‌های بین‌الحرمین راه دارد و وضعیت این راهرو کمی بهتر از درب قبلی بود اما باز هم نیاز به مرمت فراوانی دارد. در بالای ایوان این ضلع کتیبه‌های فراوانی از آیات قرآن اعم از سوره جمعه،‌ آیه تطهیر و احادیث معصومین(ع) به چشم می‌خورد.

ضلع شمالی این مسجد دارای دو درب شمال شرقی و شمالی، یک ایوان و شبستان است. درب شمالی این مسجد به دروازه امام معروف است و کتیبه‌ای بر فراز آن قرار گرفته است که در دوره صفوی و در سال  ۱۰۳۱ هجری قمری به خط علاءالدین جوهری نگاشته شده است. این کتیبه تاریخ مرمت مسجد را در سال مذکور بیان می‌کند. سردرب شمالی مسجد با کاشی مقرنس‌کاری شده است. بر روی چهار کتیبه نام دوازده امام(ع) بر روی کاشی نگاشته شده و در جرزهای دو طرف این سردرب نصب شده است.

درب  دروازه چوبی و مربوط به دوران صفویه است که متأسفانه در طی سال‌های اخیر به دلیل عدم مراقبت از مسجد، قسمتی از این درب به وسیله افراد خیابانی که در پشت آن تجمع کرده و آتش روشن کرده بودند، سوخته شده است.

در دو سمت این درب از طرف نمای بیرون دو حوض مربوط به دوره اولیه مسجد قرار داشته است که در سفرنامه ابن بطوطه آمده است دو سنگابه در ورودی مسجد جامع عتیق شیراز قرار داشت که مردم در آنجا پاهای خود را شسته و با طهارت وارد مسجد می‌شدند که اکنون دیگر اثری از این دو حوض نیست که در زمان رضاخان، استعمارگران انگلیس سعی در سرقت این دو حوض داشتند که موفق نشدند و یکی از این حوض‌ها اکنون در موزه پارس شیراز قرار گرفته است و دیگری در اثر جابجایی در آن زمان نابود شده است.

ایوان ضلع شمالی یکی از نقاط زیبای این مسجد به شمار می‌آید که بر بالای آن دو گلدسته خودنمایی می‌کند و به طاق مروارید مشهور است. داخل این ایوان یک کتیبه قرار دارد که در آن آیه تطهیر نوشته شده است و دو طرف آن شبستان قرار دارد.

شبستان سمت چپ تبدیل به دفتر مسجد شده و شبستان سمت راست محل اقامه نمازگزاران است و در ورودی این شبستان وضوخانه‌ای مشاهده می‌شود.

این شبستان دو طبقه بوده و با وجود وسعت آن، بدون ستون بنا شده است در بالای دیوارهای آن کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌هایی مشاهده می‌شود که همراه با محراب آن در طی ۷۰ سال گذشته و بازسازی‌های اساسی که صورت گرفته، احداث شده است و ۶ ماه زمستان نماز در آن اقامه می‌شود.

دو طرف سقف این شبستان ترک‌های بزرگی مشاهده می‌شود که از بالای پشت‌بام این دیوار و سقف کاملاً از هم جدا شده و با توجه به عدم ستون در این شبستان، معلوم نیست چه زمانی فرود آید.

در ضلع غربی این مسجد، درب ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ(ع) قرار گرفته است و این ضلع دارای رواق‌های ۱۰ دهانه است که در انتهای آن یک درب ورود به شبستان ضلع جنوبی قرار دارد.

به نظر می‌رسد ضلع جنوبی این مسجد بیش از سایر ضلع‌های دیگر این مسجد خودنمایی می‌کند در این ضلع یک ایوان و در دو طرف آن شبستان قرار دارد. این ایوان یکی از بزرگترین ایوان‌های مسجد است که در جلوی آن حصارکشی و داربست کشیده شده است.

دو طرف این شبستان سکو قرار دارد و در انتهای آن، قدیمی‌ترین محراب و منبر مسجد شیراز به چشم می‌خورد که بر فراز این محراب به خط کوفی سوره توحید و نام پنج تن نگاشته شده و در زیر آن دو آیه قرآنی به خط نسخ مکتوب است و در پایان تاریخ ۱۳۶۱ هجری قید شده است. سقف این محراب با کاشی لاجوردی کاشی‌کاری شده و دو طرف محراب نیز سنگ‌کاری شده است. در کنار این محراب، تاریخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ نقش شده است.

شبستان سمت چپ این ایوان، تنها مکانی است که میراث فرهنگی از سال ۸۳ تا ۸۵ برای آن واقعاً زحمت کشید و آن را بازسازی کرده، سیستم رطوبت‌گیر قرار داده، کف آن را یک متر و نیم خاکبرداری کرده است و در ایام اعتکاف از آن استفاده می‌شود. محراب این شبستان همان محرابی است که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی ساخته شده است و این شبستان به شبستان ۴۰ ستون معروف است.

بر روی دیوار شبستان سمت راست ایوان ضلع جنوبی، کتیبه سنگی مشاهده می‌شود که در آن قانون پرداخت مالیات در زمان شاه شجاع پسر شاه ابواسحاق اینجو نوشته شده است که این قانون تا سال ۵۳ اجرا می‌شده است.

درب سمت چپ این شبستان وضوخانه قرار دارد و در انتهای وضوخانه یکی از درب‌های دیگری ورود این مسجد قرار دارد که اکنون در طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) بلااستفاده مانده است زیرا درست در روبروی آن رواق‌های آستان مقدس شاهچراغ(ع) به چشم می‌خورد.

بالای این درب نیز یک کتیبه به دستور شاه عباس صفوی به خط علاءالدین جوهری در سال ۱۰۳۱ هجری قمری مشاهده می‌شود اما متأسفانه سنگ‌های کنار این درب نیز فرسوده شده و برخی از آن‌ها فرو ریخته است.

وسط حیاط مسجد دارالمصحف یا خدای‌ خانه یا کعبه ثانی قرار دارد. عمارت خدای‌ خانه و ایوان‌های آن، دارای ۱۲ متر طول و ۱۰ متر عرض است و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته است به ابعاد ۸ متر طول و ۶ متر عرض است که از سنگ و گچ ساخته شده است. در ضلع شرقی و غربی این اتاق، دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن، هر کدام یک در ورودی است که بر روی در ضلع شمالی خاتم‌کاری صورت گرفته است. در چهار گوشه خدای خانه، چهار ستون مدور مغازه مانندی وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگ‌های مکعب شکل آجر مانندی است که لابه لای آن سنگ‌های رنگین به کار رفته و با گچ نصب شده است و روی سنگ‌های ازاره پایین نیز نقش و نگارهایی دیده می‌شود.

بر بالای این عمارت، کتیبه‌هایی به خط ثلث شامل اشعار عربی در وصف قرآن نوشته شده است. این مسجد، اساس این ساختمان فقط برای کتابت قرآن بوده است زیرا در زمان‌های قدیم چاپخانه وجود نداشت؛ لذا این عمارت برای کاتبان و حافظان قرآن در سال ۷۵۲ هجری قمری در زمان شاه شیخ ابواسحاق اینجو ساخته شد و تنها یک بار در ۱۳۱۶ خورشیدی مرمت شد.

در این عمارت یک جلد قرآن ۳۰ پاره جزء به جزء مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی که در گوشه تمام صفحات آن نوشته مسجد جامع عتیق و چند قرآن تک جزئی وجود داشته است و به گفته برخی زمانی قرآن دست‌نویس حضرت علی(ع) در اینجا وجود داشته است و اکنون تمام این قرآن‌ها در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شوند.