فلسفه هنر طراحی سجاده فرش

سجاده فرش یا بافت فرش با طراحی مخصوص برای فرش سجاده ،مختص نماز نمازگزاران از قدیم الایام رایج بوده است. در گذشته بافندگان با الهام از تخیلات و تفکرات خود به طراحی فرش می پرداختند. هر نقش مفهومی را در پی داشت. مفهومی که به از مشاهده ی چیزی یا تصویر یا موقعیتی به فکر طراح رسیده است.

امروزه طراحی فرش به وسیله ی کامپیوتر صورت می گیرد، و این فناوری نقش مهمی در به وجود آمدن یک طرح دارد.هنر طراحی فرش با این پیشینه ای که دارد ، از جمله گام اولیه پا گرفتن یک فرش است. با هم تاریخچه ی طراحی فرش را بررسی می کنیم:

مقاله مرتبط: طراحی سجاده فرش 

بخش اول: ماهیت نگاره ها

نگاره ها در هر فرهنگ نماد چیزی است .و این باور مردمان ان منطقه است که از نماد ها و اشکال نمادین در طراحی صنایع دستی خود استفاده می کنند.

مثلا اژدها در فرهنگ مردمان ایران نماد شیطان و اهریمن است اما در فرهنگ مردم چین این موجود نماد مقدس و مظهر قدرت و پاکی است.

در محیط اطراف ما شکل ها ، و طرح های متفاوتی وجود دارد، که هر شکل نشانه ای از چیزی است و مفهوم و معنی ای را در یاد ما زنده می کند.نشانه ها دو گونه هستند ،نمادین و غیر نمادین.

در گونه ی نمادی :

وقتی چیزی جنبه ی بیرونی داشته باشد، تصویر ان شکل را میتوان در هر طرحی کشید و ان را معرفی کرد.

اما وقتی چیزی عینیت بیرونی نداشته باشد، باید ان را به وسیله ی چیزی که نماد ان مفهوم است توصیف کرد و به تصویر کشید. مثل کوه که نماد قدرت و صلابت و اب نماد پاکی است.

بخش دوم: طرح های اولیه

در غار ها و کوه ها روی سنگ ها طرح ها و نگاره هایی حکاکی شده است، که بیانگر ذوق و سلیقه و تفکر و نگاه انسانهای اولیه نسبت به محیط اطرافشان است. تصاویری که در ان تصویر حیوانات وجود دارد، که به وسیله ی انسانها شکار می شود این را بیان می کند که انها ، هم قدرت خود را به رخ می کشیده اند و بر طبیعت سالاری می کرده اند و هم اینکه ممکن است روش گذران زندگی و شغل شان را به تصویر کشیده باشند.

انسانهای اولیه قبل از اینکه خط اختراع شود ، طراحی را وسیله ای برای بیان حرفها و اداب و مذهب خود بکار می برده اند. بعد ها وسیله ای برای برقراری ارتباط شد و در مسیر تکامل ان خط اختراع شد.

طراحی یک زبان گویا و زنده است که مفهوم را می رساند و از احساس و نوع نگاه افراد به زندگی خبر می دهد.

بخش سوم: طراحی سنتی

طرح یا طراحی سنتی شامل نقش ها و طرح ها و نگاره هایی است که نشان می دهد، فرهنگ و اداب و رسوم و سنتهای موجود در یک قوم یا نژاد به چه صورت بوده است.و نوعی شناسنامه یک ملت به شمار می آید و از ان می توان عمق وجودی و باور های حاکم بر مردمان ان منطقه را فهمید.

با تغییر فرهنگ و اداب و رسوم مردم طرح ها متفاوت شده و از نماد ها و طرح های مربوط به همان دوره در اثار استفاده می شود.

طراحی سنتی هم جنبه ی معنوی و باطنی دارد و هم جنبه ی ظاهری و تزیینی دارد.

چرا فرش سجاده ای به وجود آمد؟

سجده کردن اساس طراحی و به وجود امدن فرش سجاده ای شد.محلی برای سجده و عبادت. مردم مسلمان روزانه پنج نوبت نماز می گزارند و در برابر خالق خود به سجده می افتند. این عقبه ی سجده کردن به قبل از اسلام بر می گردد، اما موضوع سجده کردن و زیاد سجده کردن و طول دادن سجده از جمله موضوعاتی است که در قران نیز ذکر شده است. و سجده کردن از جمله برترین عبادات شمرده شده است.

طراحان و کسانی که به اطراف خود و مسائل محیط خود بی تفاوت نیستند، برای این امر فرشی طراحی کردند که به فرش سجاده ای معروف شد. و ترجیح دادند که نماز این فریضه ی الهی را به زیبایی و در محلی ویژه و زیبا برگزار نمایند.

سجاده فرش به گونه ای طراحی شده است که جای هر نمازگزار را تعیین کرده و باعث بخشیدن نظم به مساجد و حسینیه ها می شود.

مساجدی که به وسیله ی فرش های معمولی مفروش می شود، هم اینکه تعداد فرش مورد نیازشان بالاست و هم اینکه صفوف نمازگزاران به هم ریخته می شود.

به طور کلی فرش های سجاده ای همان فرش های محرابی است .فرش محرابی از محراب و یا ورودی مساجد گرفته شده است.دو ستون یا گلدسته در اطراف دارد و ورودی ان به صورت طاق مانند، در بالای فرش قرار دارد.

فلسفه نقش و نگار های فرش های سنتی

فرش دستباف نماد تاریخ کهن و فرهنگ و هنر اصیل ایرانی است. نقش های حک شده بر روی فرش های ایرانی مملو از معنویت و صاحب اثر در نهایت سادگی است.

طرح اسلیمی :  برگرفته از پیچ و خم گیاهان و جانوران و درختان و نقش و نگار طبیعی است و از جمله طرح های اسلیمی می توان دهان اژدری و ماری را نام برد.

طرح افشان : برگرفته از گل ها و گیاهان و شاخ و برگ درختان و حیوانات است.

طرح بته : نشانه درخت سرو است که خور نماد سبزی و شادابی و استقامت است.

طرح شکارگاه : تصاویر حیواناتی چون غزال ،گرگ ، شیر و آهو ...

به روی فرش حک می شد که برای دلنشین تر شدن تصویر با شاخ و برگ درختان ترکیب شده است.

نماد های فرش ایرانی 

تصاویری که به روی فرش های حک شده هر کدام بر امری دلالت دارند ودر ادبیات فارسی نماد چیزی می باشد.

مثلاً:

ماه : مظهری از روی زیبا

نرگس : نماینده چشم

نبفشه : مظهر زلف

باران : نشانی از اشک

گیسو : حکایتی از آبشار

شب : نشانی از گرفتگی

و اما تصاویر حک شده بروی فرش دستباف نماد چیست؟

در فرش دستباف ایرانی بیشتر تصاویر شیر و نبرد شیر با گاو را مشاهده می کنید.

شیر یکی از اسطوره های جانوری  در نقش دستباف (فرش –گلیم – قالی )ایرانی می باشد که از زمان های بسیاردوربعنوان مثال از زمان ساسانی بروی منسوجات آن دوره مشاهده می شد و همچنین بروی تخت جمشید به صورت برجسته حک شده است.

نماد شیر در فرهنگ ایرانی:

شیر نماد شوکت و جلال و سلطنت و قدرت و عظمت پادشاهان بوده است.

نبرد شیر با گاو نیز از جمله تصاویری است که به روی فرش های دستباف حک شده است.

نماد گاو در فرهنگ ایرانی :

گاو مظهر ماه برکت بخش است.

و دریده شدن گاو به دست شیر نمادی از برکت بخشی است. به همین دلیل این تصویر از دیرباز بروی فرش های دستباف حک میشده و از بیشترین موارد استفاده نقوش حیوانی است.

نماد شیر در فرهنگ و هنر ملت های دیگر:

سمبل آتش ، پارسایی،پرتو خورشید، پیروزی، قدرت ذهنی و.... شناخته شده است

شیران نمادین پرستشگاه ها و قصر ها و آرامگاه ها بودند و تصور می شد درندگی آنها موجب دور کردن تأثیرات زیان آور می شود که نمونه آن را می توان در کاخ های آشوری دید.